بر اساس اصل 173 قانون اساسی کشور، اگر مردم نسبت به عملکرد یکی از نهادها یا سازمانهای دولتی انتقاد و اعتراضی داشته باشند یا عملکرد آن نهادها باعث تضییع حقوق آنان شده باشد می‌توانند شکایت خود را به دیوان عدالت اداری عرضه کنند. رئیس دیوان عدالت اداری را رئیس قوه قضائیه تعیین می‌کند.
طرح شکایت در دیوان عدالت اداری روال خاص خود را دارد و با رویه های حاکم بر دادگاه های حقوقی متفاوت است. به همین دلیل بهتر است افراد پیش از طرح شکایت به یک وکیل متخصص دیوان عدالت اداری مراجعه نمایند. وکیل دیوان عدالت اداری یک وکیل دادگستری است که در کلیه امور مربوط به دیوان مانند نحوه طرح شکایت، رسیدگی، صدور حکم، اعتراض به آرای صادره دارای تخصص و تجربه است. همچنین وکیل دیوان عدالت اداری باید با قوانین و آئین نامه‌های داخلی سازمان‌ها هم آشنایی کافی داشته باشد.
به طور کلی می‌توان گفت وکیل دیوان عدالت اداری یک وکیل دادگستری است که از لحاظ دانش حقوقی همانند سایر وکلا می‌باشد. حوزه تخصصی وکیل دیوان عدالت اداری پرونده هایی است که برای طرح شکایت در دیوان ارسال می‌شود. با توجه به این موضوع وکیل باید پرونده های موفقی را در دیوان عدالت اداری به سرانجام رسانده باشد و بهتر از سایر وکلا بتواند شما را در پرونده های مربوطه راهنمایی کند.
جزئیات مربوط به نحوه شکایت در هیأت عمومی و شعب دیوان در قانون دیوان عدالت اداری به صورت دقیق مشخص شده است. همچنین در این قانون نحوه دادرسی و هزینه دادرسی دیوان به شکایات نیز تعیین شده است.
در حال حاضر ثبت شکایت در دیوان عدالت اداری به صورت آنلاین و کاملا الکترونیکی انجام می‌شود. برای این منظور افراد باید به سامانه ساجد دیوان عدالت اداری به آدرس sajed.divan-edalat.ir مراجعه کرده و با پرداخت هزینه شکایت خود را ثبت کنند.
قبل از طرح شکایت در سامانه دیوان عدالت اداری ابتدا باید در سامانه ثنا عضو شده و احراز هویت شوید. بعد از آن با استفاده از رمز عبور سامانه ثنا می‌توانید در سامانه ساجد ثبت نام کنید. مراحل ثبت شکایت به صورت تصویری در زیر آورده شده است:
ابتدا آدرس sajed.divan-edalat.ir را در مرورگر خود وارد کرده و مطابق تصویر زیر گزینه ثبت نام (مستطیل سبز رنگ) را انتخاب کنید.
سپس اطلاعات خود را مطابق تصویر زیر وارد کرده و کد ثنا (که از سامانه ثنا دریافت کرده‌اید) را نیز وارد کنید :
بعد از اینکه ثبت نام را انجام دادید، به صفحه اصلی بازگردید، نام کاربری (کد ملی) و رمز عبور دریافت شده را وارد کرده و گزینه ورود را انتخاب کنید. پس از ورود به سامانه با صفحه زیر مواجه می‌شوید و می‌توانید بر اساس خواسته و نوع شکایت خود یک گزینه را انتخاب کنید.
طبق ماده 29 قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری، بعد از اینکه دادخواست به شعبه ارجاع داده شده و پرونده تکمیل شود، بلافاصله در اختیار رئیس شعبه یا قاضی قرار می‌گیرد. اگر برای قاضی محرز شود که رسیدگی به پرونده در صلاحیت دیوان عدالت اداری قرار دارد، دستور می‌دهد یک نسخه از دادخواست و ضمائم آن برای طرف شکایت ارسال شود. پس از ابلاغ دادخواست طرف شکایت در جریان رسیدگی پرونده قرار می‌گیرد. مطابق ماده 30 قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری طرف شکایت به مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ فرصت دارد پاسخ خود را ارائه نماید. اگر طرف شکایت پاسخی ارائه ندهد رسیدگی متوقف نمی‌شود و قاضی با توجه به مدارک موجود رأی مقتضی را صادر می‌نماید.
در ماده 58 قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری ذکر شده است که شعبه رسیدگی کننده، پس از رسیدگی و تکمیل تحقیقات، ختم رسیدگی را اعلام و ظرف مدت یک هفته، اقدام به نگارش رأی خود می نماید. بعد از اتمام روند رسیدگی به پرونده این سوال پیش می‌آید که اگر رأی به نفع شاکی صادر شده باشد به معنای این است که پرونده با موفقیت به پایان رسیده است؟ در پاسخ می‌توان گفت صدور حکم و اجرای حکم دو مسئله متفاوت هستند. زمانی می‌توان شاکی را برنده دانست که حکم به نفع وی اجرا شود.
در ماده 108 قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری ذکر شده است که شعبه های دیوان، پس از ابلاغ رأی به محکوم علیه، یک نسخه از آن را به ضمیمه پرونده به واحد های اجرای احکام دیوان ارسال می کند و محکوم علیه مکلف است ظرف مدت یک ماه نسبت به اجرای کامل آن و یا جلب رضایت محکوم له اقدام کند و نتیجه را به طور کتبی به واحد اجرای احکام دیوان گزارش نماید. در ادامه در ماده 110 همین قانون، ذکر شده که در صورت استنکاف شخص یا مرجع محکوم ٌعلیه از اجرای حکم قطعی، واحد اجرای احکام دیوان، مراتب را به رئیس دیوان گزارش می کند. رئیس دیوان بلافاصله پرونده را به شعبه صادرکننده رأی قطعی ارجاع می نماید. شعبه مذکور موظف است خارج از نوبت به موضوع استنکاف رسیدگی و رأی مقتضی صادر و پرونده را جهت اقدامات بعدی به واحد اجرای احکام دیوان ارسال نماید.
تمام اشخاص حقیقی و حقوقی یا نمایندگان قانونی آن‌ها می‌توانند شکایت خود را دیوان عدالت اداری ثبت نمایند.
البته بهترین کار این است که در صورت داشتن شکایت ابتدا با نهاد مربوطه تماس بگیرید و شکایت خود را مطرح کنید. اگر شکایت شما با پاسخی مواجه نشد یا پاسخی متناسب با خواسته خود دریافت نکردید می‌توانید آن را در سامانه دیوان عدالت اداری ثبت کنید.
پیدا کردن شخصی که بتواند وکالت شما را در امور مربوط به دیوان عدالت اداری بر عهده بگیرد اندکی دشوار است. تعداد کمی از وکلا به صورت تخصصی وکالت پرونده‌های مربوط به دیوان عدالت اداری را بر عهده می‌گیرند. به همین دلیل یافتن فردی که مهارت و تخصص لازم را در این زمینه داشته باشد به سختی انجام می‌شود.
با تمام روش‌های ارتباطی موجود می‌توان با وکیل دیوان عدالت اداری ارتباط برقرار کرد. از طریق سایت، ایمیل، شبکه های اجتماعی، تماس تلفنی یا حتی مشاوره حضوری می‌توانید با وکیل خود ارتباط برقرار کرده و جزئیات مربوط به شکایت خود را در اختیار وی قرار دهید.
در دیوان عدالت اداری روند رسیدگی به پرونده‌ها با دیگر مراجع قضایی متفاوت است. به عنوان مثال جلسات رسیدگی به دعاوی با آنچه در عرف دادگاه‌های دستگاه قضائی مشاهده می‌کنیم تفاوت‌های زیادی دارد. در این جلسات خواهان و خوانده یا وکیل آن‌ها باید دفاعیات خود را بسیار کامل و مختصر ارائه دهند. بهترین وکیل دیوان عدالت اداری شخصی است که به طور کامل با این رویه‌ها آشنایی داشته و از فراز و نشیب پرونده‌ها آگاه باشد. علاوه بر این‌ها، وکیل دیوان عدالت اداری باید دو توانایی 1. تشخیص لازم الاجرا بودن یک سند در دیوان و 2. بررسی و تحلیل اصالت اسناد و رسیدگی به آن‌ها را داشته باشد.
افراد عادی نمی‌توانند به صورت حضوری به دیوان عدالت اداری مراجعه کنند. اگر شخص شکایتی داشته باشد باید دادخواست خود را به صورت الکترونیکی یا به وسیله پست برای دیوان ارسال کند. به همین دلیل حضور یک وکیل متخصص دیوان عدالت اداری می‌تواند در پیشبرد امور پرونده تاثیر بسزایی داشته باشد.
حق الوکاله وکیل دیوان عدالت اداری کاملا به صورت توافقی تعیین می‌شود و دارای مبلغ از پیش تعیین شده‌ای نیست. این مبلغ بر اساس اموری که به وکیل سپرده می‌شود تعیین می‌شود. هر چه پرونده سنگین‌تر باشد حق الوکاله‌ای که برای آن تعیین می‌شود نیز بیشتر است. تنها نکته‌ای که در تعیین حق الوکاله تاثیرگذار است میزان تحصیلات وکیل است. برای وکلایی که دارای مدرک کارشناسی ارشد و دکترا می‌باشند مبلغ حق الوکاله متفاوت است. اگر میزان حق الوکاله بین وکیل و موکل به صورت توافقی تعیین نشده باشد، میزان آن وفق ماده 20 آیین نامه تعرفه حق الوکاله حداقل مبلغ 4 ميليون ريال و حداكثر مبلغ 500 ميليون ريال است. مواردی مانند موضوع پرونده، مدت زمان آن، تجربه وکیل و هزینه های ثانویه وکالت در تعیین مبلغ حق الوکاله تاثیرگذارند.
وکیل دیوان عدالت اداری هم مانند سایر وکلا در مقابل کاری که انجام می‌دهد مبلغی را به عنوان حق الزحمه دریافت می‌کند. نکته‌ای که در این میان حائز اهمیت است این است که روند پرونده‌ها در دیوان عدالت متفاوت است. نیازی نیست خواهان و خوانده یا وکیل آن‌ها در دادگاه حضور پیدا کنند. به همین دلیل هزینه امور محوله به وکیل هم ممکن است نسبت به دیگر پرونده‌های حقوقی پایین‌تر باشد.