قصاص در لغت به معنای تلافی کردن یک واقعه و رخداد می‌باشد که در قانون کیفری کشور ما، مجازات شخصی است که مطابق با قانون، به شخص دیگری جنایتی را وارد کرده باشد. اغلب در باور عموم، با اعدام اشتباه گرفته می‌شود اما این دو حکم با یکدیگر برابر نیستند. اعدام موجب سلب حیات از شخص مجرم می‌شود اما حکم قصاص هم می‌تواند حیات را از شخصی سلب کرده و هم می تواند برای برخی از اعضای بدن به کار گرفته شود.
انواع قصاص
بر اساس قانون مجازات اسلامی، این حکم به دو دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از: ۱) قصاص نفس ۲) قصاص عضو.
در قانون با توجه به جرمی که رخ داده و میزان آن، مجازات برای شخص مشخص می‌شود. برای جنایت قتل عمد، مجازات تعیین شده قصاص نفس است. اما در خصوص جنایات قطع عضو و جرح، حکم قصاص عضو خواهد بود.
شرایط تحقق حکم قصاص
شرایط برای ثبوت در قصاص نفس و یا عضو با یکدیگر متفاوت است که سعی می‌کنیم به صورت جداگانه به هر کدام بپردازیم.
بیشتر بخوانید: وکیل کیفری در شهریار و اندیشه
شرایط لازم جهت تحقق قصاص نفس
۱) تساوی در دین: مطابق با ماده‌ی ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی، یکی از مهم ترین شروط تحقق، تساوی در دین قاتل و مقتول است. چنانکه شخص جانی مسلمان و شخص مقتول، غیرمسلمان باشد؛ قاتل قصاص نخواهد شد. از طرفی در صورتی که شخص قاتل بعد از ارتکاب قتل، دین خود را تغییر دهد، به دلیل عدم تصریح قانون، حکم برای او اجرا نخواهد شد.
۲) فقدان رابطه پدری: تحقق حکم زمانی اتفاق می‌افتد که شخص قاتل، پدر یا اجداد پدری مقتول نباشد. با این وجود، هر چند پدر یا اجداد پدری مقتول، به دلیل انجام قتل عمد، قصاص نخواهد شد اما باید دیه ی قانونی مقتول را پرداخت کنند و البته قاتل سهمی از دیه مقتول نخواهد برد. همچنین شخص قاتل به ۳ تا ۱۰ سال حبس تعزیری محکوم خواهد شد.
۳) تساوی در عقل: یکی از مهم ترین شرایط تحقق، تساوی در عقل قاتل و مقتول است. عقل یکی از مهمترین ویژگی های انسان است. مطابق با فقه شیعه، چنانچه شخصی عاقل، یک دیوانه را به قتل برساند، قصاص برای او اجرا نخواهد شد. با این وجود، در صورتی که شخصی عاقل، شخصی دیوانه را به قتل برساند باید دیه مقتول را اولیای دم او پرداخت کند. علاوه بر این، قانون امکان حبس از ۳ تا ۱۰ سال را نیز برای او پیشبینی کرده است. لازم به ذکر است که این حکم برای دیوانه ای که شخص عاقل را به قتل برساند نیز اجرا نخواهد شد و نزدیکان شخص دیوانه باید دیه مقتول را پرداخت نمایند.
شرایط لازم جهت تحقق قصاص عضو
با توجه به ماده ۳۹۳ قانون مجازات اسلامی، جهت قصاص عضو، علاوه بر شرایط عمومی، باید پارامترهای زیر نیز رعایت گردد:
۱) تساوی اعضای هر دو شخص: قصاص برای عضو کامل در مقابل عضو ناقص انجام نخواهد شد. این در حالی است که عضو ناقص در مقابل عضو کامل قصاص خواهد شد اما شخصی که به دنبال اجرای حکم است باید دیه مابه التفاوت عضو کامل و ناقص را پرداخت کند.
۲) تساوی اعضا در اصلی بودن: این حکم برای عضو اصلی در مقابل عضو غیر اصلی انجام نمی‌شود. لذا اگر کسی عضو زاید شخص دیگر به عنوان انگشت ششم را قطع کند و خود دارای انگشت ششم باشد، قصاص برای او قابل اجراست. در غیر این صورت شخص باید «ارش» را پرداخت نماید. ارش به دیه‌ی مقدر است که در قانون مشخص نشده و بر اساس نوع و کیفیت جنایت تعیین می‌گردد.
۳) تساوی در محل عضو قطع شده یا مجروح: محل عضو مورد نظر باید با عضوی که جنایت بر روی آن صورت گرفته، یکی باشد.
۴) عدم تلفات جانی و عضو دیگری از شخص جانی: در صورتی که اجرای حکم برای یک عضو، احتمال مرگ یا از بین رفتن عضو دیگری را در پی داشته باشد، حکم اجرا نخواهد شد و شخص جانی باید دیه عضو آسیب دیده را بپردازد.
۵) بیشتر نشدن میزان قصاص از جنایت صورت گرفته: بدون شک یکی از مهم ترین مبانی آن، رعایت برابری در جرم صورت گرفته و قصاص است. لذا جهت به دست آوردن اطمینان کافی از تساوی قصاص و جنایت، حد و حدود جراحت انجام شده مورد ارزیابی قرار گرفته و هر چیزی که مانعی برای کاهش یا ازدیاد این حکم می‌شود، برطرف خواهد گردید. در صورتی که امکان رعایت تساوی وجود نداشته باشد، تحقیق این هم امکان پذیر نیست.
مجازات قصاص
قصاص یک کلمه ی عربی است که به معنای پیگیری کردن چیزی می باشد. ریشه آن، کلمه “قص” است. مجازات آن برای شخصی تعیین می‌شود که جنایتی را بر شخص دیگری وارد نموده باشد.
تفاوت قصاص با اعدام
چند تفاوت کلیدی در این دو وجود دارد که در زیر به آنها اشاره شده است:
- اعدام باعث سلب حیات از شخص می‌شود اما حکم قصاص هم می تواند حیات را از شخصی سلب کند و هم می تواند باعث قطع عضو شود.
- قصاص باید با درخواست اولیای دم شخص مقتول صورت پذیرد. اعدام اما با درخواست مدعی العموم صورت می گیرد.
- حکم قصاص را قاضی صادر می‌کند. حکم اعدام اما از سوی دادستان صادر می گردد.
- قصاص مجازاتی است که برای قتل عمد در نظر گرفته شده است اما اعدام برای جرم هایی مثل تولید و پخش مواد مخدر، لواط برای بار سوم و … صادر می شود.
- اجرای حکم قصاص به نوع جرم رخ داده بستگی دارد.
- قصاص یک مجازات حدی است اما اعدام مجازاتی تعزیری و بازدارنده است.
این حکم در چه صورتی ساقط می شود؟
در ۴ صورت امکان دارد که این حکم ساقط شود. ۱) گذشت اولیای دم ۲) درخواست دیه (آشنایی با انواع دیه) ۳) وجود شبهه در انجام جنایت ۴) از بین رفتن محل قصاص.
صاحبان حق قصاص چه کسانی هستند؟
کسی است که می‌تواند در خصوص اجرا یا عدم اجرای حکم تصمیم گیری کند. صاحب حق بسته به نوع جنایت فرق می‌کند.
در صورتی که جنایت صورت گرفته، قتل عمد باشد، طبق ماده‌ی ۳۵۱ قانون مجازات اسلامی، ورثه‌ی مقتول به جز همسر او، ولی دم به حساب می‌آیند. همچنین مطابق با قانون ۳۵۲ اگر قصاص به هر دلیلی به دیه تبدیل شود، همسر شخص به قتل رسیده نیز سهمی از دیه به ارث خواهد برد.
در خصوص جنایت‌های عمدی که کمتر از قتل است و شخص آسیب جسمی دیده، شخص قربانی خود صاحب حق قصاص می‌باشد.
نکات مهم در خصوص حکم قصاص
مهمترین نکاتی که در خصوص حکم وجود دارد عبارتند از:
- با توجه به ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی، اگر شخصی ترک وظیفه کند و همین مسئله موجب وقوع جنایتی شود، حکم برای او قابل اجرا خواهد بود. به عنوان مثال اگر پرستار یا پزشکی، از روی عمد ترک وظیفه کند و به موجب آن بیماری جان خود را از دست بدهد، قصاص می‌تواند برای او اجرا شود.
- بر اساس ماده ۳۰۴ قانون مجازات اسلامی، انجام جنایت عمدی بر علیه یک کودک، قصاص خواهد داشت.
- مطابق با ماده ۳۰۵ قانون، انجام جنایت عمدی علیه شخصی دیوانه، محکوم به پرداخت دیه و حکم تعزیری می‌باشد.
- طبق ماده ۳۰۶ قانون، انجام جنایت عمدی علیه جنین، فاقد قصاص است اما برای آن دیه و مجازات تعزیری در نظر گرفته شده است. با این وجود، در صورتی که جنین متولد شده باشد اما قبل از تولد او، جنایتی صورت گیرد که موجب نقص یا فوت او شود، حکم برای این جنایت قابل اجرا خواهد بود.
- طبق ماده ۳۰۷ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که شخصی در حین مستی و یا بر اثر مصرف مواد روان گردان، جنایتی را انجام دهد، حکم او قصاص خواهد بود. البته در صورتی که ثابت شود که شخص در زمان قتل به علت مصرف شراب یا مواد روان گردان، کاملا مسلوب الاراده شده بوده، این حکم برای او اجرا نخواهد شد.
موانع اجرای قصاص
یکسری موانع کلیدی وجود دارد که ممکن است حکم را به تاخیر بیندازد. به عنوان مثال اگر شخص جانی باردار باشد، اجرای حکم تا زمان وضع حمل او به تعویق خواهد افتاد. همچنین در صورتی که قاتل فراری باشد یا دسترسی به او امکان پذیر نباشد نیز حکم به تعویق خواهد افتاد.
لزوم ارتباط با وکیل مجرب در خصوص این حکم
با توجه به پیچیدگی‌های قانونی که در خصوص حکم قصاص وجود دارد، بهتر است حتما با وکیل مجرب ارتباط گرفته شود تا بتواند با توجه به پیچ و خم‌های پرونده و شرایط آن، موکل را راهنمایی کند.
گروه وکلای نیک داد، یک گروه حقوقی و متشکل از وکلای خبره و کاربلد است و می‌تواند اطلاعات کامل‌تری در خصوص شرایط حکم قصاص در اختیار شما قرار دهد و با توجه به پرونده‌ای که با آن مواجه هستید، به شما کمک کند. جهت ارتباط با وکلای مجرب ما و دریافت مشاوره در این خصوص می‌توانید از طریق همین سایت اقدام نمایید.
مهلت زمان گذشت
در قانون مهلت خاصی برای اولیای دم جهت گذشت لحاظ نشده است. اولیای دم می‌توانند از زمان شروع رسیدگی به پرونده و کشف جرم تا زمان اجرای حکم، گذشت کنند. این گذشت می‌تواند به صورت رایگان و در راه رضای خدا و هم می‌تواند در مقابل دریافت دیه باشد.
