موضوع این مقاله درباره جرایم رایانه ای در فضای سایبری است. جرایم رایانه ای به جرایمی گفته میشود که در فضای مجازی اتفاق میافتند. به عبارت دیگر جرایم رایانهای، با استفاده از رایانه و از طریق اتصال به اینترنت به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم انجام میشوند. لازم به ذکر است که به جرایم رایانهای، جرایم سایبری نیز میگویند.
جرایم رایانه ای در فضای سایبری دارای طیف بسیار گستردهای هستند که مهمترین آنها شامل کلاهبرداری در فضای اینترنت، جاسوسی رایانهای، دسترسی غیرمجاز به اطلاعات و دادههای اشخاص، شرکتها و نهادهای دولتی و خصوصی، انتشار عکس و فیلمهای مستهجن و … میباشند.
قانون جرایم رایانه ای در فضای سایبری در سال ۱۳۸۸ به تصویب رسیده است. این قانون در ۳ بخش و ۵۶ ماده ارائه شده که در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی آورده شده است. مطابق با قانون، بسته به نوع جرم، برای جرایم سایبری، مجازاتهای متعددی از جمله حبس و جزای نقدی تعیین شده است. در ادامه در خصوص انواع جرایم رایانه ای در فضای سایبری و مجازات آن صحبت خواهیم کرد.
انواع جرایم رایانه ای و توضیح هر کدام
با توجه به گستردگی فضای اینترنت، جرایم رایانه ای در فضای سایبری دارای انواع مختلفی هستند که مهمترین آنها عبارتند از: (مجازات جزای نقدی مندرج در قانون، هر ساله به واسطه مصوبات هیات وزیران افزایش خواهند داشت.)
۱. جرایم علیه محرمانگی اطلاعات سایتها و سامانههای مخابراتی و رایانهای:
این دسته از جرایم رایانه ای در فضای سایبری خود به ۳ دسته کلی تقسیم بندی میشوند که این سه دسته عبارتند از:
- دسترسی غیرمجاز به اطلاعات: بنا به مادهی اول قانون جرایم سایبری، هر شخص یا اشخاصی که به اطلاعات و دادههای سایتها و نهادهای رایانهای و مخابراتی که با استفاده از رمزگزاریهای امنیتی مورد محافظت قرار گرفته، دسترسی غیرمجاز پیدا کند، مرتکب جرم شده و به مجازات حبس به مدت ۹۱ روز الی یک سال و پرداخت جزای نقدی از پنج الی بیست میلیون ریال و یا هر دوی آنها محکوم میگردد.
- شنود غیرمجاز: در صورتی که شخصی، محتواهای ارتباطات غیرعمومی در سامانه مخابراتی و یا رایانهای را به صورت غیرمجاز شنود کند نیز مرتکب جرم شده است. مجازات شنود غیرمجاز بسته به نظر قاضی، جزای نقدی از ۱ تا ۴ میلیون تومان و حبس به مدت ۶ الی ۲۴ ماه و یا هر دوی آنها میباشد.
- جاسوسی رایانهای: یکی دیگر از مهمترین جرایم سایبری، جاسوسی رایانهای است. مطابق با قانون جرایم رایانهای، هر شخص که به اطلاعات سری که افشای آن به منافع و امنیت کشور لطمه میزند، دست پیدا کند، بسته به نظر قاضی به حبس از یک الی سه سال و پرداخت جزای نقدی دو تا شش میلیون تومان و یا هر دوی آنها محکوم میگردد.
همچنین اگر این شخص، اطلاعات محرمانه را در فضای مجازی پخش کرده و یا در اختیار اشخاص فاقد صلاحیت قرار دهد، مجازاتی بین دو تا ده سال حبس انتظارش را میکشد. لازم به ذکر است که اگر شخص، اطلاعات را در اختیار افراد یا سازمانهای معاند و بیگانه قرار دهد، محکومیت او تشدید خواهد شد. مجازات در صورت افشای اطلاعات به سازمانهای معاند بسته به نوع جرم، حبس بین ۵ تا ۱۵ سال خواهد بود.
بیشتر بدانید: وکیل کیفری در شهریار و اندیشه
۲. جرایم علیه صحت و تمامیت اطلاعات و سامانههای رایانهای و مخابراتی :
این دسته از جرایم سایبری نیز به دو دسته جعل رایانهای و تخریب و اختلال در دادهها تقسیم بندی میشوند.
- جعل رایانهای: جعل رایانهای در سه مورد اتفاق میافتد. مورد اول مربوط به زمانی است که در دادههای قابل استناد تغییرات غیرمجازی ایجاد شده باشد. مورد دوم مربوط به دادههای قابل استناد متقلبانه است. همچنین سومین مصداق جعل رایانهای مربوط به تغییر در دادهها و علائم کارتهای حافظه در سامانههای مخابراتی و رایانهها و یا وارد کردن تراشههایی با علائم و دادههای متقلبانه در این سامانهها میباشد.
- ایجاد اخلال و تخریب در دادهها: هر شخص یا گروهی که دادهها و اطلاعات شخص یا نهاد دیگری را از سامانههای رایانهای حذف، تخریب و یا مختل کند، مجرم شناخته میشود. مجازات این جرم بسته به نظر قاضی بین ۶ ماه تا ۲ سال حبس و جزای نقدی بین ۱ تا ۴ میلیون تومان و یا هر دوی آنها میباشد.
۳. سرقت و کلاهبرداری رایانهای و اینترنتی:
سرقت و کلاهبرداری رایانهای یکی از رایجترین جرایم رایانه ای در فضای سایبری به حساب میآید. مطابق با ماده ۱۲ قانون جرایم رایانهای، سرقت رایانهای عبارت است از ربودن اطلاعات و دادههای یک شخص یا گروه به صورت غیر مجاز.
به علاوه نظر به ماده سیزدهم قانون جرایم سایبری، استفاده غیرمجاز از دادهها و اطلاعات مخابراتی و رایانهای، با استفاده از اعمال نادرست و متقلبانه مانند تغییر دادن و یا محو کردن اطلاعات و دادهها و ایجاد و وارد نمودن اطلاعات جدید و نادرست و اختلال در سیستم به منظور به دست آوردن منفعت، مال و یا خدمات برای خود یا شخص دیگری کلاهبرداری رایانهای به حساب آمده و مجازاتی بین ۱ تا ۵ سال حبس و جزای نقدی ۲ تا ۱۰ میلیون تومان و یا هر دوی آن، در انتتظار شخص متخلف خواهد بود. همچنین بنابر ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی، در مجازات کلاهبرداری اینترنتی، شخص متخلف علاوه بر پرداخت جزای نقدی و حبس، مکلف است اموال کلاهبرداری شده را به صاحب آن برگرداند.
۴. نشر اکاذیب و هتک حیثیت:
بنا به ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه ای، اگر شخصی، صدا، تصویر و فیلم دیگران را با استفاده از سیستمهای رایانهای و یا مخابراتی، تغییر و تحریف کرده و آن را به صورت عمومی یا خصوصی پخش کند، عرفا باعث هتک حیثیت شخص شده و مجازاتی بین ۹۱ روز الی دو سال حبس و یا جزای نقدی پانصد هزار تا دو میلیون تومان و یا هر دوی آنها انتظارش را میکشد.
همچنین طبق مادهی ۱۷ قانون جرایم رایانه ای، در صورتی که شخص، صدا، تصویر و یا فیلمهای شخصی و خانوادگی دیگران و یا اسرار آنها را بدون رضایت شخص پخش کرده و در دسترس عموم مردم قرار دهد و باعث ایجاد هتک حیثیت و ضرر شخص شود، مجازاتی بین ۹۱ روز تا ۲ سال حبس و یا جزای نقدی پانصد هزار الی دو میلیون تومان، یا هر دوی آنها برای او در نظر گرفته خواهد شد.
علاوه بر این، چهار مورد که اصلیترین انواع جرایم رایانه ای به حساب میآیند، مصادیق دیگری نیز برای جرایم سایبری در نظر گرفته شده است. از جملهی دیگر مصادیق جرمهای سایبری میتوان به انتشار محتویات مبتذل و مستهجن، توهین به مقدسات مذهبی در فضای اینترنت و مزاحمت اینترنتی اشاره کرد.
وظیفه قوه قضائیه در خصوص تعیین مصادیق محتوای مجرمانه
یکی از مهمترین وظایف قوه قضاییه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است. این قوه وظیفه دارد یک ماه پس از تصویب قانون جرایم سایبری، کارگروهی را تحت عنوان کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه تشکیل دهد. این کارگروه دوازده نفره که ریاست آن را دادستان کل کشور بر عهده دارد، در محل دادستانی تشکیل میگردد.
همچنین وزیر یا نماینده وزارتخانههای ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت اطلاعات، دادگستری کل کشور، وزارت علوم، آموزش و پرورش، وزارت تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ریاست سازمان صدا و سیما، فرمانده نیروی انتظامی، ریاست سازمان تبلیغات اسلامی، یک نفر خبره در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و یک نفره نماینده مجلس به انتخاب کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی نیز از جملهی دیگر اعضای تشکیل دهندهی این کارگروه تخصصی هستند.
این کارگروه تخصصی وظیفه رسیدگی به شکایات انجام شده راجع به مصادیق محتوای مجرمانه و تصمیم گیری در خصوص آنها را بر عهده دارد. لازم به ذکر است که رای صادر شده توسط این کارگروه قطعی است. همچنین ارائه دهندگان خدمات اینترنتی موظف هستند به محض دریافت دستور از کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در فضای سایبری، محتواهای غیرمجاز را از سیستمهای رایانهای خود حذف نموده و اجازهی دسترسی به آنها را به کاربران ندهند.
بیشتر بدانید: وکیل جرایم رایانه ای در شهریار و اندیشه
تشدید مجازات ها
در مواردی که جرایم سایبری، شرایط خاصی داشته باشد، شخص مجرم به بیش از دو سوم یک یا دو مجازات محکوم خواهد شد. از جملهی مهمترین انواع جرایم رایانه ای در فضای سایبری که موجب تشدید مجازاتها میشوند، میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- جرمهای سازمان یافته
- جرمهایی که در سطوح گسترده انجام شده باشند.
- جرمهای سایبری انجام شده در خصوص دادهها و اطلاعات دولت و نهادها و مراکز ارائه دهندهی خدمات عمومی.
- در مواردی که شخص متصدی قانونی دادهها و شبکههای مخابراتی و رایانهای، با سوءاستفاده از شغل خود، مرتکب جرم رایانهای شده باشد.
- در مواردی که کارمندان یا کارکنان ادارات، سازمانها و نهادها و شوراهای دولتی و وابسته به دولت، دیوان محاسبات، کارکنان قوای سه گانه، نیروی مسلح و … با سوءاستفاده از شغل و موقعیت خود، مرتکب جرایم سایبری شده باشند.
جمع آوری ادله الکترونیکی جهت رسیدگی قضایی
جهت جمع آوری ادله الکترونیکی برای رسیدگی قضایی به جرایم سایبری، یکسری موارد کلیدی وجود دارند که باید رعایت شوند که مهمترین آنها عبارتند از:
- نگهداری اطلاعات و دادهها:
ارائه دهندگان خدمات اینترنتی، وظیفه دادند که دادهها و اطلاعات اینترنتی را حداقل تا ۶ ماه پس از ایجاد و اطلاعات کاربران سایت و خدمات را تا حداقل ۶ ماه بعد از پایان اشتراک کاربر محفوظ نگه دارند.
اطلاعات سیستمهای رایانهای به مجموعهای از اطلاعات رایانهای و مخابراتی گفته میشود که امکان ردیابی آنها از مبدا تا مقصدشان وجود داشته باشد. اطلاعات کاربر نیز به هر گونه اطلاعات مربوط به کاربری که به خدمات سایتها دسترسی داشته، گفته میشود. این اطلاعات شامل نوع خدمات، امکانات فنی مورد استفاده و مدت زمان آنها، هویت، آدرس پستی و جغرافیایی کاربر، شماره تلفن و … میباشند.
- حفظ فوری دادهها:
در صورتی که دادهها و اطلاعات رایانهای، برای دادرسی و جمع آوری ادله الکترونیکی مورد نیاز باشند، مقامات قضایی میتوانند دستور حفاظت از این اطلاعات را برای اشخاص یا شرکتهای تحت کنترل و تصرف دادهها صادر کنند. همچنین در برخی موارد و شرایط فوری مثل خطر آسیب دیدن یا از بین رفتن و تغییر اطلاعات، مقامات قضایی میتواند دستور حفاظت از اطلاعات را صادر نموده و اشخاص تحت کنترل و تصرف دادهها باید ظرف ۲۴ ساعت مراتب انجام حفاظت از دادهها را به اطلاع مقامات مربوطه برسانند. لازم به ذکر است که مدت زمان مورد نیاز برای حفاظت از دادهها حداکثر ۳ ماه است اما در صورتی که مقامات قضایی صلاح بدانند، مدت زمان حفاظت از دادهها قابل تمدید است.
- ارائه دادهها و اطلاعات:
مقامات قضایی میتوانند به مراکز ارائه دهندهی دادهها دستور ارائه اطلاعات به ضابطان قضایی را بدهند و مرکز ارائه دهندهی داده باید نهایت همکاری با ضابطان قضایی را داشته باشند.
- تفتیش و توصیف اطلاعات و سامانههای مخابراتی و رایانهای:
تفتیش و توقیف اطلاعات و سیستمهای مخابراتی و رایانهای بنا به دستور مقامات قضایی و در مواردی که ظن بسیار قوی برای کشف جرم و یا شناسایی متهم و دلایل جرم وجود دارد، انجام میشود. تفتیش و توقیف اطلاعات باید در حضور نمایندگان و متصرفان قانونی صورت گیرد.
- شنود محتوای مخابراتی و رایانهای:
در مواردی که مقامات قضایی صلاح بدانند، شنود محتوای در حال انتقال دادهها در سیستمهای رایانهای و مخابراتی انجام خواهد شد. همچنین ذخیرهی ارتباطات غیرعمومی ذخیره شده مثل پیامک و ایمیل نیز در زمره حکم شنود محتوای مخابراتی و رایانهای قرار میگیرد.
- استناد پذیری ادله الکترونیکی:
جهت حفظ تمامیت و صحت، اعتبار و انکار ناپذیری ادله الکترونیکی، نیاز است که از این اطلاعات و ادله مطابق با آیین نامههای مربوطه محافظت شود.
- دیگر مقررات:
جهت همکاری بین المللی در حوزه جرایم سایبری، وزارت دادگستری وظیفه دارد که با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، اقدامات لازم را جهت پیوستن ایران به اسناد منطقهای و بین المللی انجام داده و شرایط را برای دسترسی به اطلاعات بین المللی جهت رسیدگی به جرایم رایانه ای فراهم سازد.
به علاوه در مواردی که برای جرایم صورت گرفته در قانون مجازاتی تعیین نشده باشد، مقامات قضایی میتوانند مطابق با قوانین جزایی مربوطه عمل کنند.
2 پاسخ
سلام
از حساب من مبلغی بدون دخالت من کسر شده است. چه باید بکنم؟ مستقیم برم پلیس فتا؟
سلام وقت بخیر
خیر ابتدا می بایست شکواییه تنظیم کنید و متن یا فایل آن را برای دفاتر خدمات قضایی ارسال نمایید و پس از ارجاع پرونده به معاونت دادسرای مربوطه، می توانید به پلیس فتا جهت پیگیری اصل موضوع مراجعه کنید. میتوانید برای تنظیم شکواییه به صفحه مربوطه مراجعه کنید و یا با شماره های موجود در سایت تماس حاصل فرمایید.