چگونه می توان بی گناهی خود را اثبات کرد؟

بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی همان طور که شاکی می تواند با مراجعه به محاکم قضایی و ارائه اسناد و مدارک نسبت به متهم اقامه دعوا کند، متهم هم می تواند با ارائه دلایل و شواهد و اسنادی مبنی بر بی گناهی خود، خود را از اتهام وارد شده مبرا گرداند. در این مقاله راه ها و شرایط اثبات بی گناهی افراد را بررسی خواهیم کرد.

راه های اثبات بی گناهی

در این بخش به بررسی ادله ای می پردازیم که می توان برای ثابت کردن بی گناهی استفاده کرد. به طور کلی ۶ راه برای اثبات بی گناهی وجود دارد:

1. اقرار: اقرار اولین و مهم‌ترین روش برای اثبات بی گناهی است. اقرار به معنای این است که خود فرد به جرمی که مرتکب شده است اعتراف کند. اقرار یکی از مهم ترین دلایلی است که با آن می توان اتهام وارد شده را اثبات کرد. اما اگر متهم بتواند اثبات کند که اقرار در شرایط منطقی انجام نشده است (مثلا تحت شکنجه بوده یا در لحظه اقرار دچار جنون بوده است)، می تواند اقرار خود را پس بگیرد و از این طریق بی گناهی خود را اثبات کند.
2. شهادت و استشهاد محلی: شهادت دادن به معنای این است که افراد دیگری به وقوع جرم یا عدم وقوع جرم گواهی دهند. متهم هم می تواند از شهادت شهود برای اثبات بی گناهی خود استفاده کند (مثلا افرادی شهادت دهند که متهم در لحظه وقوع جرم در آن مکان حضور نداشته است) و هم می تواند شهادت شهودی که به نفع شاکی شهادت داده اند را نفی کند. مثلا به روش هایی اثبات کند که شهود شاکی دروغ گفته اند یا دارای صلاحیت های لازم برای شهادت دادن نمی باشند.
3. علم قاضی: بر اساس ماده ۲۱۱ قانون مجازات اسلامی، قاضی اختیاراتی دارد که می تواند بر اساس شواهد و مدارک موجود با استفاده از علم و دریافت خود به وقوع جرم تهدید حکم دهد.
4. سوگند: متهم می تواند برای اثبات بی گناهی خود سوگند بخورد. سوگند به معنای این است که شخصی بنا به درخواست مدعی یا مدعی علیه به اسماء جلاله خداوند به هر زبانی سوگند یاد کند تا آنچه را که به موجب اقرار، شهادت و علم قاضی اثبات نشده است به اثبات برساند. شرایط سوگند خوردن این است که فرد عاقل و بالغ باشد و به اختیار خود سوگند بخورد یعنی نباید اجباری در میان باشد.
5. قسامه: قسامه به معنای این است که افرادی به نفع متهم یا بر علیه وی اقدام به خوردن سوگند کنند. به طور کلی، قسامه در جرائم جنایی کاربرد دارد، یعنی جرائمی که آسیب جسمانی به افراد وارد کرده یا منجر به قتل شده باشد. تعداد سوگندها در قانون تعیین شده است. حد نصاب تعداد سوگندها برای جرم قتل عمد، ۵۰ سوگند می‌باشد. در حقیقت، ۵۰ نفر از خویشاوندان شاکی باید بر علیه متهم سوگند یاد کنند یا ۵۰ نفر از خویشاوندان متهم باید به نفع متهم سوگند یاد کنند یا خود متهم ۵۰ بار سوگند یاد کند و اتهام وارده را نپذیرد.
6. سند: در قانون مجازات اسلامی، سند به عنوان یکی از دلایل اثبات جرم معرفی نشده است اما متهم می تواند با ارائه یک سند معتبر بی گناهی خود را اثبات کند و دادگاه هم آن را از متهم می پذیرد.

شرایط اثبات بی گناهی چیست؟

اثبات برائت متهم که در زبان محاوره ای به آن اثبات بی گناهی گفته می شود به روش های مختلف قابل انجام است.‌ در حقیقت، همانگونه که برای اثبات جرم روش های مختلفی وجود دارد برای اثبات بی گناهی نیز می توان به روش های مختلفی توسل جست. هر جرم از سه عنصر مادی، معنوی و قانونی تشکیل شده است و وجود هر سه این عناصر برای تحقق جرم الزامی است. برای اثبات عدم وقوع جرم نیز کافی است ثابت کنیم این سه عنصر محقق نشده است.

1. عنصر مادی: عنصر مادی جرم همان عملی است که انجام دادن آن جرم تلقی می گردد. اگر متهم بتواند برای اثبات بی گناهی خود نشان دهد که مرتکب عمل مجرمانه نشده، مثلا ثابت کند که دزدی، قتل، تجاوز به عنف یا هر جرم کیفری دیگری کار او نبوده است نشان دهنده این است که عنصر مادی جرم محقق نشده است.
2. عنصر معنوی: عنصر معنوی قصد و اراده بر انجام جرم است. کافی است متهم برای اثبات بی گناهی خود نشان دهد قصد و نیت آگاهانه برای انجام این عمل مجرمانه را نداشته یا هنگام وقوع جرم در حالت جنون یا مستی بوده است. در این حالت، عنصر معنوی جرم محقق نشده است.
3. عنصر قانونی: عنصر قانونی در حقیقت همان قانونی است که نشان دهنده جرم بودن یک فعل و تعیین کننده مجازات آن می باشد. برای اثبات بی گناهی به کمک عنصر قانونی متهم باید نشان دهد که عملی که مرتکب شده است بر اساس قانون جرم تلقی نمی شود.

بیشتر بدانید: وکیل کیفری در شهریار و اندیشه

چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم؟

به طور کلی دو روش برای اثبات بی گناهی وجود دارد :

1. ارائه دلیل و مدرک از سوی متهم: در این روش متهم دلایل و مدارکی دال بر اثبات بی گناهی خود به دادگاه ارائه می دهد.
2. رد دلایل ارائه شده از سوی شاکی: در این روش متهم فی نفسه به ارائه دلایل نمی پردازد بلکه برای اثبات بی گناهی خود دلایل و شواهد ارائه شده از سوی شاکی را به چالش می کشد و نشان می دهد که این دلایل و شواهد فاقد وجاهت و اعتبار قانونی می باشند.

مدارک و شواهدی که برای اثبات بی گناهی متهم به کار می روند متغیر است و به روش‌ به کار رفته برای اثبات بی گناهی بستگی دارد.

اثبات بی گناهی در سرقت چگونه است؟

همان طور که می دانید سرقت به معنای ربودن مال دیگری است. اثبات بی گناهی در سرقت هم به کمک روش هایی که در بالا عنوان شد (مانند اقرار، شهادت شهود و …) استفاده می شود، با این تفاوت که در جرم سرقت سوگند و قسامه کاربردی ندارند. قسامه به جرائم جنایی اختصاص دارد و سوگند هم در حدود و تعزیرات به کار نمی ‌رود.

مدارک لازم برای اثبات بی گناهی چیست؟

به طور کلی مدارک لازم برای اثبات بی گناهی به روشی که متهم بر اساس آن می خواهد بی گناهی خود را اثبات کند بستگی دارد. اگر متهم بخواهد اقرار خود را پس بگیرد باید مدرکی از پزشکی قانونی یا مراجع قانونی مربوطه ارائه دهد که نشان دهد تحت شکنجه یا آسیب جسمی بوده است. در صورتی که بخواهد از روش شهادت شهود استفاده کند باید استشهادیه و فرم استشهاد محلی ارائه دهد. اگر بخواهد سوگند شاکی را باطل کند باید مدرکی دال بر جنون یا رشید نبودن وی ارائه دهد. اگر بخواهد علم قاضی را تحت تاثیر قرار دهد و در وی یقینی مبنی بر بی گناهی خود به وجود آورد باید به مدارک قانونی مانند نظریات کارشناسانه استناد کند. برای اثبات بی گناهی از طریق سند هم کافی است هر سندی (اعم از رسمی یا عادی) که اعتبار قانونی داشته باشد ارائه دهد.

نمونه استشهاد محلی

نمونه لایحه بی گناهی