شرایط عزل قیم به چه صورت است

قیم در لغت به معنای سرپرست و متولی است. در حقیقت قیم شخصی است که به امور مربوط به شخص محجور رسیدگی می‌کند. مطابق قانون مدنی محجور شخصی است که صغیر یا سفیه بوده یا مجنون و دیوانه باشد. به طور کلی طبق ماده ۱۲۱۸ قانون مدنی افرادی که حداقل یکی از شرایط زیر را داشته باشند، محجور محسوب می‌شوند: ۱. فرد صغیری (کودکی که به سن بلوغ نرسیده است) که ولی خاص(پدر یا جد پدری) ندارد. ۲. اشخاص مجنون یا غیر رشید که عدم رشد آن‌ها از زمان کودکی ادامه داشته و ولی خاصی ندارند. ۳. اشخاص مجنون یا غیر رشید که عدم رشد آن‌ها متصل به زمان کودکی نیست و ولی خاصی ندارند. برای کودکان زیر ۱۸ سال، قیم پدر یا جد پدری (به عنوان ولی خاص) است و اگر کودک پدر یا جد پدری خود را از دست بدهد دادگاه برای او قیم تعیین می‌کند. اگر قیم کودک به دلیل کهولت سن و ناتوانی جسمی قادر به انجام قیمومت نباشد، عزل قیم انجام می‌شود. اگر پدر یا جد پدری فوت کرده باشند و قبل از فوت شخصی را برای اداره امور شخص محجور تعیین کرده باشند به آن شخص وصی گفته می‌شود. اگر پدر یا جد پدری شخصی را به عنوان وصی تعیین نکرده باشند یا آن فرد صلاحیت رسیدگی به امور شخص محجور را نداشته باشد، دادگاه نقش تعیین قیم را به عهده می‌گیرد. نصب قیم بر اساس تشریفات خاصی انجام می‌شود و وظایف و اختیاراتی طبق قانون برای او تعریف می‌شود. اگر قیم از انجام وظایف خود کوتاهی کند می‌توان وی را عزل کرد. حال باید ببینیم این وظایف و اختیارات چیست و بر اساس قانون مدنی عزل قیم بر چه اساس انجام می‌شود؟

شرایط قیم در قانون چیست؟

1. اولین شرط مهم قیمومت این است که فرد توانایی لازم برای اداره امور شخص محجور را داشه باشد. البته منظور توانایی جسمانی نیست، بلکه باید بتواند مدیریت امور حقوقی و مالی مربوطه را به درستی انجام داده و همچنین توانایی و قدرت تشخیص مصلحت از مفسده را داشته باشد.
2. دومین شرط داشتن امانتداری است. اگر عدم امانتداری قیم اثبات شود طبق قانون به سرعت از این سمت عزل می‌شود.
3. سومین شرط این است که بالغ و رشید باشد. فردی که خود نیازمند قیم است نمی‌تواند قیم شخص دیگری باشد.
4. شرط چهارم مسلمان بودن است. مطابق قانون اسلام، غیر مسلمان نمی‌تواند قیم یک فرد مسلمان شود. طبق ماده ۶۱ قانون امور حسبی، اگر پدر یا جد پدری کودک فوت کنند و مادر ازدواج نکرده باشد، مادر کودک قیم وی محسوب می‌شود. اگر مادر ازدواج کند باید ظرف مدت یک ماه به دادستان حوزه اقامت خود یا نماینده او مراتب را اطلاع دهد تا دادستان برای کودک قیم جدید یا ناظر تعیین کند.

عزل قیم چیست؟

اگر بتوان با ادله و شواهدی اثبات کرد که فرد قیم صلاحیت قیمومت را ندارد می‌توان درخواست عزل قیم را به دادگاه ارائه کرد. شرایط و موارد عزل قیم که در ماده ۱۲۴۸ قانون مدنی آمده است به شرح زیر می‌باشد:

1. ارتکاب جرائم: سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت، اختلاس، انجام اعمال منافی عفت عمومی، جنحه نسبت به اطفال و ورشکستگی به دلیل تقصیر یا تقلب، منجر به عزل قیم می‌شود.
2. در صورتی که خود قیم اعلام کند که لیاقت یا توانایی لازم برای اداره امور مالی شخص محجور را ندارد.
3. چنانچه فرد قیم فاقد صفت امانتداری در اداره امور مالی شناخته شود.
4. در صورتی که معلوم شود شخص قیم به صورت عمدی مالی را که متعلق به شخص محجور بوده است در دارایی او ذکر نکرده یا آن را پنهان کرده است.
5. اگر دادگاه از فرد قیم بخواهد برای دادن تضمین‌هایی جهت اداره امور مالی در دادگاه حضور یابد و قیم از حضور در دادگاه خودداری کند، امکان عزل قیم فراهم می‌شود.
6. سالانه مدعی العموم یا نماینده او از قیم می‌خواهند تا حساب تصدی خود را ارائه دهد. در صورتی که پس از گذشت یک ماه قیم حساب تصدی را ارائه ندهد، امکان عزل قیم با تقاضای مدعی العموم فراهم می‌شود.

قیم منعزل است یعنی چه؟

منظور از انعزال قیم این است که فرد قیم به واسطه به وجود آمدن شرایطی به خودی خود و بدون درخواست کسی از سمت قیمومت عزل شود. برای منعزل شدن قیم نیازی به حکم دادگاه نیست و در صورت محقق شدن دلایل و شرایط آن، به خودی خود شخص قیم منعزل می‌شود.

آیا برای انعزال قیم، دادخواست عزل قیم لازم است؟

در ۳ حالت انعزال قیم بدون نیاز به حکم دادگاه صورت می‌گیرد:

۱. شخص قیم مجنون یا دیوانه شود. ۲. قیم فاقد رشد (سفیه) شود. ۳. سببی که به علت آن برای شخص محجور قیم تعیین شده است، از بین برود (جنون یا صغارت یا سفاهت شخص محجور از بین برود و فرد عاقل یا بالغ شده یا از حالت سفیه بودن خارج شود.). در این ۳ حالت نیازی به ارائه دادخواست نیست و قیم خود به خود منعزل (عزل شده) خواهد بود.

تفاوت عزل و منعزل شدن قیم در حقوق چیست؟

عزل قیم در صورتی انجام می‌شود که شخص قیم مرتکب اعمالی شود که باعث می‌شود صلاحیت قیم بودن را از دست بدهد. در این صورت اگر شخصی اعم از دادستان یا ذی نفع یا شخص محجور این امر را به اطلاع محکمه صادر کننده حکم قیمومت برساند، حکم عزل وی صادر می‌شود. حکم عزل یک حکم تاسیسی است و ناظر به آینده است یعنی از زمان صدور حکم اعمالی که قیم در خصوص شخص محجور انجام می‌دهد باطل و بی اثر خواهد شد. منعزل شدن بر اثر تحقق عواملی رخ می‌دهد که خارج از اراده و اختیار قیم است و بر اثر تحقق این عوامل قیم به خودی خود از سمت خود عزل می‌شود. در صورتی که حکم انعزال قیم صادر شود، اعمالی که در فاصله ی محجور شدن وی و دریافت حکم انعزال انجام داده است، باطل خواهد شد.

نحوه ابطال قیم نامه در صورت عزل یا منعزل شدن قیم

در صورت تحقق یک یا چند مورد از موارد عزل قیم ، باید مراحل زیر برای ابطال قیم نامه طی شود:

1. یکی از اعضای خانواده، افراد ذی نفع یا شخص محجور (در مواردی که از وی رفع حجر شده یا به سن قانونی رسیده باشد) به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا به آدرس adliran.ir مراجعه کرده و نسبت به تشکیل حساب کاربری و احراز هویت در سامانه احراز هویت ثنا اقدام نمایند.
2. بعد از تشکیل حساب کاربری سامانه ثنا، فرد متقاضی باید ترجیحاً به کمک یک وکیل، دادخواست عزل را تنظیم نموده و در آن موارد عزل قیم را ذکر نماید. سپس فایل ورد دادخواست را در یک حافظه جانبی (مانند فلش، سی دی و … ) ذخیره نموده و برای ثبت و ارسال آن به دفتر خدمات الکترونیک قضایی برود.
3. متقاضی در دفتر خدمات قضایی هزینه دادرسی را پرداخت کرده و ادله اثبات عزل قیم (مانند حکم قطعی دادگاه مبنی بر محکومیت قیم) را ضمیمه می‌نماید.
4. در این مرحله مسئول مربوطه در دفتر خدمات قضایی، دادخواست عزل قیم را به دادگاه صالح ارسال می‌نماید. دادگاه ادله ذکر شده را مورد بررسی قرار می‌دهد و اگر موارد عزل یا انعزال قیم را تشخیص دهد نسبت به صدور حکم عزل اقدام می‌نماید. در این صورت قیم نامه باطل می‌شود.

بیشتر بخوانید: وکیل خانواده در شهریار و اندیشه

نحوه تنظیم دادخواست عزل قیم

برای ثبت و تنظیم دادخواست عزل داشتن نام و حساب کاربری سامانه ثنا ضروری است. همچنین شخص خواهان باید اهلیت لازم برای ثبت چنین دادخواستی را داشته باشد. نمونه دادخواست عزل قیم بدین شرح است:        احتراماً به استحضار می رساند، آقای ………………… فرزند ………………… به شماره شناسنامه ………………… شماره ملی ………………… در تاریخ ………………… در اقامتگاه دائمی خود در شهرستان ………………… مرحوم شده است. از وی فرزند پسر/ دختری به نام ………………… متولد ………………… دارای شماره شناسنامه ………………… مقیم ………………… در قید حیات است که حضانت آن با اینجانبه همسر آن مرحوم و مادر صغیر می باشد. از آنجایی که جد پدری محجور به نام آقای ………………… فرزند ………………… دارای شماره شناسنامه ………………… شماره ملی ………………… متولد ………………… مقیم ………………… در قید حیات است، اداره امور حقوقی و مالی مولی علیه بر عهده ایشان می‌باشد.

لکن این شخص به علت بی‌‏اطلاعی نسبت به امور مولی علیه قادر به انجام وظایف خود نبوده و موجبات تضرر صغیر را فراهم نموده است. بنابراین، مراتب را در اجرای قسمت نخست ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی [اگر ولی قهری مرتکب تعدی و تفریط نسبت به اموال مولی‏‌علیه شده باشد باید به ماده ۱۱۸۶ قانون فوق نیز استناد شود]، به منظور انجام اقدامات قانونی لازم جهت عزل ولی قهری و نصب قیم با حق اولویت مادر به شرح ماده ۶۱ قانون امور حسبی به آن مقام اعلام می دارم.

برای تنظیم دادخواست عزل قیم، چه کسانی اولویت دارند؟

در ارائه دادخواست عزل، اولویت با مادر و بعد از آن دیگر اعضای نسبی خانواده شخص صغیر یا محجور است. ذکر این نکته ضروری است که علاوه بر ذی نفعان یا افراد خانواده محجور، دادستان هم می‌تواند تقاضای عزل یا انعزال قیم را داشته باشد.

امکان اعتراض قیم به عزل خود

قانونگذار این امکان را برای قیم فراهم کرده است که پس از صدور حکم عزل قیم توسط دادگاه نسبت به عزل خود اعتراض نماید. در این حالت قیم باید مدارک و شواهدی بر خلاف آنچه به عنوان عدم صلاحیت وی مطرح شده است به دادگاه ارائه نماید. اگر دادگاه اعتراض وی را نپذیرد، دادستان هم می‌تواند به رأی دادگاه بدوی اعتراض کند.